Gradski parkovi su prirodno blago svakog društva. Oni su deo urbane infrastrukture. Kako svuda, tako i u Novom Sadu imaju važnu zdravstvenu, socijalnu i ekonomsku ulogu u životu svih građana.
Svedoci smo ubrzanog širenje grada i povećanja, iz dana u dan, broja sugrađana. Izgradnju gradskih stambenih blokova, puteva i kanalizacije, sasvim sigurno treba da prati unapređivanje postojeće, proširivanje, ali i izgradnja zelene infrastrukture.
Po rečima Mire Radenović, članice Gradskog veća za imovinu i imovinsko-pravne poslove, zaštitu životne sredine, održivi razvoj i energetsku efikasnost Grada Novog Sada, planirana je izgradnja četiri nova parka u Novom Sadu, kako prenosi Tanjug, to će biti park kod Spensa na 1,2 hektara površine, i park na Limanu 4 na 1,5 hektara poršine, i potpuna rekonstrukcija parka kod Univerziteta na 5,5 hektara. Takođe, Radenovićeva je rekla i da je urađen Sentandrejski park na 3,2 hektara i da je planirano i ozelenjavanje, u smislu zaštitnih pojaseva u spoljnom delu Novog Sada, što znači da će se na nekih 10 hektara raditi potpuno novi zaštitni pojasevi u gradu. Da li je ovo dovoljno zelenila za Novi Sad?!
Blagodeti zelenila i gradskih parkova
Zelene, povezane površine parkova, pored toga što čuvaju prirodne i ekosistemske vrednosti i pomažu u obezbeđivanju čistog vazduha i vode, pružaju ljudima i životinjama širok spektar raznih drugih pogodnosti. Ovakve zelene infrastrukture predstavljaju prirodni sistem za održavanje života zajednice kao ekološki okvir za ekonomsku i ekološku održivost.
Kamenički park, foto: Miloš Ćirković
Drveće iz gradskih parkova uklanja nekoliko hiljada tona toksina iz vazduha svake godine. Da bi se ovo malo lakše razumelo, osnovni normativ zasnovan je na podatku da jedan hektar šume utroši u toku dana količinu ugljen-dioksida koji disanjem izbaci oko 200 ljudi, odakle je izvedeno da je za jednog čoveka potrebno 50 m2 zelenila. U urbanim uslovima, ova norma je znatno manja, promenljiva i zavisi od veličine i strukture grada i prirodnih uslova. U evropskim gradovima planirani normativ, koji se primenjuje, obuhvata javno zelenilo grada, i kreće se od 15 m2 do 25 m2 po stanovniku. Uvećanje normativa na 35 m2 po stanovniku i više, uglavnom se povezuje sa aglomeracijom park – šuma u neposrednom okruženju, kako se navodi u „Studiji zelenih i rekreativnih površina“.
Zelene površine za vreme visokih letnjih temperatura pomažu u hlađenju naših gradova, uz redukciju efekta toplotnog ostrva, kada temperatura u gusto urbanizovanim oblastima može biti nekoliko stepeni viša nego u okolnim ruralnim oblastima, a tokom kišnog perioda filtriraju kišu pri čemu se smanjuje zagađenje vode.
Parkovi nam omogućavaju da u prirodnom okruženju budemo fizički aktivni i da na taj način brinemo o sopstenom zdavlju i kondiciji. Naučna istraživanja ukazuju da se samo tokom dvadesetominutne šetnje u zelenom okruženju povećava nivo zadovoljstva kod ljudi, jer se povećava nivo hormona sreće i tako redukuje nakupljeni stres u organizmu, dok sama šetnja pozitivno utiče na kardiovaskularni sistem. Zdrava ishrana, fizička aktivnost i sunčevi zraci u zelenom okruženju svakako mogu da utiču na redukciju stresa u ljudskom organizmu i povećanju nivoa pozitivnog raspoloženja.
Korisne uloge parkova
Takođe, dobrobiti gradskih parkova ogledaju se i u tome što oni imaju moć da smanje brzinu vetrova, čime se menjaju mikroklimatski uslovi lokaliteta; ublažavaju temperaturne ekstreme („debeli hlad“ je preko leta nezamenljiv); parkovi štite zemljište od erozije; oni čuvaju biološke raznovrsnosti; snižavaju nivo podzemnih voda; štite naselja od buke i zagađenja; ublažavaju štetno dejstvo „efekta staklene bašte“; predstavljaju fizičku barijeru koja vezuje i zaustavlja veliki broj polutanata, obezbeđuju nam prostor za rekreaciju i odmor i naravno, podižu svest o zaštiti životne sredine i promovišu zdrav način života.
Dunavski park, foto: Miloš Ćirković
Pored svih ovih socijalnih i ekoloških uloga, gradski parkovi takođe imaju i svoj ekonomski doprinos u društvu, na taj način što utiču na stvaranje novih radnih mesta, podižu kvalitet turističke ponude grada i podižu cena nekretnina u okolini, i predstavljaju identitet raznolikosti gradskih naselja. Ovoga leta bili smo u prilici da doživimo nekoliko nezapamćenih, stravično jakih oluja nastalih pod uticajem katastrofalnih klimatskih promena, kada su olujni vetrovi ogromne snage nosili sve pred sobom, pri čemu naravno ni zeleni pojas u Novom Sadu nije bio zaobiđen.
Po nekim podacima, usled „orkanskih“ oluja, oštećeno je ili uništeno više hiljada stabala na teritoriji grada, a oko grada nestalo je oko 200 hektara šume. Grad je od 2020. godine pokretač akcije „Oživimo parkove“ kao nastavak akcije iz 2019. godine „10.000 stabala za Novi Sad.“ U svakodnevnom „moru dešavanja” oko nas i vesti koje nas prate, primetno je i neprimereno ponašanje pojedinih nesavesnih građana Novog Sada koji uništavaju i vade ionako nedovoljan broj novozasađenih sadnica i druge vrste zelenila koje su gradske komunalne službe posadile.
Zelene oaze grada
U kakvom su stanju danas ovakve zelene oaze zdravlja u Novom Sadu i gde možemo doći da „napunimo baterije“, u gradu prepunom betona, asfalta, novih zgrada, buke i automobilima prenatrpanim ulicama i bulevarima, i ima li ih dovoljno, s obzirom na broj stanovnika kojih, po podacima sa sajta JKP „Informatika“ iz 2022. godine, u užem gradskom području − koje uključuje Novi Sad, Petrovaradin i Sremsku Kamenicu − broji 320.588 stanovnika?
Posetioci koji dolaze u Novi Sad, sasvim sigurno su čuli za čuveni Dunavski park, kao i za Futoški, a možda i za Limanski park. Pored ova tri parka, građani mogu da uživaju pod okriljem zelenila i u prostranom Kameničkom parku koji je ujedno najveći i najstariji novosadski park i nalazi se na desnoj obali Dunava, a tu je i park pored železničke stanice i novootvoreni park na Novom naselju.
Dunavski park, foto: Miloš Ćirković
Lepo je videti da su u parkovima građani fizički aktivni i da uživaju u šetnjama i boravku ovakvih uređenih zelenih oaza. Stariji sugrađani, koji se dobro sećaju nekih lepših vremena, kažu da su i novosadski parkovi nekada, ne tako davno, izgledali „zelenije“ i da su bili u boljem stanju nego danas, sa prepoznatljivim, negovanim drvoredima i očuvanim prostorima, dok danas, u parkovima možemo videti čak i izgrađene objekte koji ne bi trebalo da postoje, ili održavanje manifestacija tokom zimskih meseci kada se u parku, poput Dunavskog, postavljaju privremeni objekti koji sami po sebi mogu imati negativne uticaje po parkovski živi svet, životinje, drveće, nisko rastinje i travu kojima sasvim sigurno treba dosta vremena da se oporave, kada se sve ovo ukloni sa tog prostora.
Svaki grad treba da ima između 20 i 25 odsto zelenih površina
Parkovi koji u svoje „stanare“ ubrajaju prelepe, retke i raznovrsne, mirisne četinare, mnogobrojne lišćare sa svojim bajkovitim krošnjama i listovima najrazličitijih oblika i boja, dekorativno, šaroliko ukrasno žbunje duž uređenih parkovskih staza, ruže kakve se samo poželeti mogu, mnogobrojne puzavice, perene, sezonsko cveće, predivne lukovice i veličanstvene ukrasne trave, sasvim sigurno će izazvati oduševljene posetilaca koji će u takvom bajkovitom okruženju poželeti da što duže ostanu u vezi sa prirodom kakvu „betonsko okruženje“ ne poseduje.
Takvih parkova je danas, nažalost malo, a moglo bi ih biti da ima razumevanja i slušanja saveta stručnih ljudi. Ono što je poznato je da po preporukama EU, svaki grad u odnosu na svoju ukupnu površinu treba da ima između 20 i 25 odsto zelene površine, u odnosu na ukupnu površinu grada, što uže gradsko jezgro svakako nema.
Norme i standardi u domaćoj praksi nam kazuju da park obuhvata zelenu površinu u izgrađenom građevinskom tkivu, veličine više od pet hektara i namenjen je za odmor, šetnju, igru i rekreaciju… Manja zelena kompaktna površina stambene celine može se oformiti u formi malog parka (park mesne zajednice) veličine 2-5 ha.
Po podacima iz „Studije zelenih i rekreativnih površina“, ukupna površina zelenih površina razvrstanih po svim kategorijama u koje spadaju: parkovi; javni vrtovi i otvoreni zeleni prostor; zeleni prostori specifične namene; zelenilo saobraćajnica; zelene površine u zoni stanovanja; zelene površine kulturno-istorijskog značaja; zelene površine uz vodene tokove; zelene površine oko javnih objekata i rubno zelenilo, za Grad Novi Sad iznosi – 2.568,51 ha. Za Petrovaradin 333,24 ha, a za Sremsku Kamenicu 396,41 ha.
U „Studiji zelenih i rekreativnih površina“ koja je nastala u cilju izrade revizije generalnog plana Novog Sada, čiji su tvorci stručnjaci sa Departmana za voćarstvo, vinogradarstvo, hortikulturu i pejzažnu arhitekturu, možemo uvideti, pored mnoštva korisnih analiza i preseka stanja o pokrivenosti grada zelenilom, jedan od osnovnih ciljeva i zaključaka je to da pokrivenost grada parkovima nije ravnomerna prema količini, podtipovima i udaljenosti od korisnika, naročito u stambenim zonama velike gustine kojima nedostaju kategorije Parka susedstva i Zonskog parka.
Dunavski park
Dunavski park, foto: Miloš Ćirković
Ako se nađete u istočnom delu Novog Sada, blizu obale Dunava, prema Petrovaradinskoj trđavi, na pravom ste mestu i svratite u Dunavski park, jedan od najstarijih parkova u gradu, ali ne i najstariji (ima više od 100 god.). On je po mnogima najlepši novosadski park, koji se prostire na površini od 3,93 ha uređenog, jedinstvenog prostora sa velikim zatravnjenim površinama i uređenim pešačkim stazama, i kao takav spada u nivo Parka susedstva, jer mu je površina manja od 5 ha. Zaštićen je 1998. godine kao spomenik prirode i predstavlja prirodno dobro od velikog značaja, i ujedno je pravi mali ekološki rezervat sa vodenom površinom oko koje su brojna stara stabla autohtone i alohtone flore. Do nedavno su kao prepoznatljivi zaštitni znak i miljenici ovog predivnog parka bili par labudova Isa i Bisa.
Futoški park
Poželite li da se vratite u parkovsko okruženje iz prve dekade 19. veka, svratite u Futoški park, koji je podignut kao park specijalne namene oko Jodne banje. Projektovan je u mešovitom stilu koji je bio dominantan u vrtnoj arhitekturi tog perioda po ideji čuvenog mađarskog pejzažnog arhitekte Armina Peca − Mlađeg. U Futoškom parku se, po postojećim podacima, krenulo u organizovano ozelenjavanje grada, još davne 1879. godine, kada je Novi Sad kao magistrat, osnovao prvu gradsku baštu u kojoj se proizvodio sadni i cvetni materijal za potrebe ozelenjavanja grada.
Futoški park, foto: Miloš Ćirković
Gradnja parka je trajala do 1910. pod rukovodstvom vrtlara Majaroša. Površina parka je 12 ha a zaštićeno je 8,5 ha, i on spada u nivo Kvartovskog/distriktnog parka. Ima oko 100 prelepih vrsta drvenaste flore u rasporedu manjih grupa čija dekorativnost ovaj park čini jedinstvenim sa idealnim prostorom za pasivnu i aktivnu rekreaciju, a koji nije u potpunosti iskorišćen. Postoji pet ulaza u park od kojih je glavni onaj iz Futoške ulice. Jodna banja sa lekovitom mineralnom vodom, i jednom od najlepših zgrada, dvorcem izgrađenim u stilu secesije, spomenikom kulture, nalazi se u okviru parka. Platani, magnolije, sofora, ginko, močvarni čempres, crni i beli bor, Pančićeva omorika, hrast lužnjak, bela topola, divlji kesten – neke su od vrsta drveća čija stabla oplemenjuju ovaj prostor. U parku se nalazi više geotermalnih izvora, kao i sadržaji za rekreaciju i za igru dece.
Kamenički park
Tražite li parkovski prostor pored Dunava, onda svakako morate da svratite u najstariji od svih − Kamenički park u Sremskoj Kamenici, koji predstavlja spomenik prirode, i on je ujedno najveći novosadski gradski park po svojoj zaštićenoj površini od 33,55 ha od 44 ha ukupne površine i uređen je kao izletište. Podignut je u 19. veku, oko dvorca porodica Marcibanji i Karačonji, rekonstruisanog i dograđenog 1834-1836.
Kamenički park, Spomenik pet glava, foto: Miloš Ćirković
U parku se nalaze prelepi masivi visokih stabala autohtonih vrsta, a u severnom delu parka nalazi se prirodno jezero, koje je od nedavno odmuljeno i uređeno, i jedino je preostalo iz grupe nekadašnjih pet međusobno povezanih jezera. U centralnom delu parka, na glavnom vidikovcu − tzv „pentagonu“ ili „brežuljku ruža“, nalazi se pet stubova sa likovima koji podsećaju na rimske vojnike. Zbog svoje specifične lokacije na severnoj padini Fruške gore i prostiranja celom dužinom pored obale Dunava, omiljeno je mesto za posetioce.
Park Instituta u Sremskoj Kamenici
U okviru Instituta za plućne bolesti Vojvodine nalazi se Park instituta u Sremskoj Kamenici, još jedan veoma značajan park koji je pod zaštitom države od 1976.
Sa zaštićenom površinom od 35 ha, definisan je u Generalnom planu kao zelena površina specijalne namene. Projektant parka inž. R. Đorđević oplemenio je ovaj prostor vrednom četinarskom i listopadnom vegetacijom.
Limanski park
Limanski park sa svojom površinom od 12,93 ha spada u nivo Kvartovskog/distriktnog parka i nalazi se u središnjem delu stambenog naselja Liman, formiranog na inundacionoj ravni reke Dunav, u njegovoj neposrednoj blizini. U više navrata je na postojećoj površini parka obavljana sadnja brzorastućih vrsta vrba i topola. Iako taj prostor u početku nije bio park, bio je omiljen za posetioce. Ovakvo višedecenijsko postojanje ovog „zelenog prostora“ dovelo je do potrebe da se ovaj prostor stavi u formu parka i isprojektuje Limanski park kakav danas znamo.
Od stabala preovlađuju visoki lišćari oko 80%, koprivić, sofora i hrast. Park ima deset ulaza, a glavni su iz Ulice Narodnog fronta, dok ga vrlo prometne saobraćajnice okružuju sa svih strana. Park je omiljen kod mladih zbog sportskih egzibicija koje se izvode na skejtu u parkovskom za to uređenom prostoru. U parku je nekim čudnim gradskim odlukama rešeno da se postavi 49 jarbola sa isto toliko umetničkih zastava, pri čemu su na malom prostoru parka postavljeni betonski temelji za njih što svakako izgleda nesvakidašnje.
Park pored železničke stanice
Ovaj park deluje kao da od svih gradskih parkova ima najmanje posetilaca. On ima dečje igralište i mali trg, neophodan mobilijar i često noću neosvetljene staze koje nisu u dobrom stanju, i kao takav, deluje kao da ga ljudi izbegavaju, što svakako ne bi tebalo da bude. Ovaj zeleni prostor bi uz neke nove parkovske sadržaje odisao nekom magičnom lepotom i privukao mnoštvo posetilaca.
Park na Novom naselju
Najnoviji izgrađeni park u gradu, od pre dve godine, nalazi se na Novom naselju i prostire se na oko 3,5 ha na prostoru između Nove Detelinare i Novog naselja i krasi ga centralni trg sa jezerom i polukružnim kanalima sa fontanama, neophodnim mobilijarom i mnoštvom zasađenih biljaka koje treba negovati. Mnogobrojne perene i sezonsko cveće, šiblje, četinarsko i listopadno drveće.
„Jesen je zlatar koji svoj nakit čuva u parkovima“, kaže jedna poznata izreka. Odabrana „blaga“ prirode i treba da su nam na dohvat ruke u urbanoj sredini. Koliko o njima brinemo, koliko ih koristimo zarad sopstvenog dobra, koliko razumemo zašto su nam potrebna i koliko se njima „hvališemo“, zavisi samo od nas. Brinimo o našim parkovima kao o gostima u svome domu!
Tekst i fotografije: Miloš Ćirković
Share this: