Vlada Republike Srbije, krajem oktobra donela je Program upravljanja muljem za period od 2023. do 2032. godine. Ovo je prvi put da je usvojen takav dokument kod nas, čiji je cilj uspostavljanje bezbednog, održivog i isplativog sistema upravljanja muljem iz postrojenja za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda. Kako je navedeno u tom dokumentu, upravljanje muljem biće u skladu s principima cirkularne ekonomije, kao i s zakonodavstvom EU, a cilj je da se u dužem vremenskom periodu osigura korišćenje mulja kao resursa. U programu, koji je pripremilo Ministarstvo zaštite životne sredine, definisane su kratkoročne i dugoročne mere koje će doprineti rešavanju pitanja postupanja s muljem koji nastaje u procesu prečišćavanja otpadnih voda.
Prema podacima, kod nas se prečišćava oko 38% otpadnih voda, od toga svega 15% na adekvatan način. Imamo sagrađeno oko 30-tak postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda ali dosta njih nije u funkciji. U narednom periodu, planirana je izgradnja više od 300 postrojenja da bi se rešio problem otpadnih voda, što daje velike mogućnosti za korišćenje mulja kao vredne sirovine.
Oko 60% emisija gasova potiče od neprečišćenih otpadnih voda
Po rečima dr Milene Bečelić Tomin, profesorke sa Departmana za hemijsku tehnologiju i zaštitu životne sredine Prirodno-matematičkog fakulteta (PMF) u Novom Sadu, u evropskom zakonodavstvu postoje smernice za upravljanje sedimentom u Okvirnoj direktivi o vodama. I kod nas u dokumentima, koji su doneti 2020. godine a koje se odnose na otpadne vode i na ostatke nakon prečišćavanja otpadnih voda – a koje nazivamo muljevima, nalazi se u strategijama različitih sektora. Zapravo, kod nas je još uvek dosta krut taj sistem podeljenih nadležnosti između različitih ministarstava i različitih ustanova koje se bave upravljanjem otpadnim vodama i ostacima nakon prečišćavanja otpadnih voda, i generalno vodama. Kako kaže naša sagovornica, sprovođenje mera treba da bude u nadležnosti određenih institucije ali je to nedovoljno efikasno i efektivno.
Mulj iz otpadnih voda – resurs, foto: GettyImages
“I u globalnoj strategiji održivog razvoja, jedna od intencija je povezivanje različitih sektorskih politika kako bi imali veći pozitivni uticaj na upravljanje životnom sredinom, u ovom slučaju na upravljanje otpadnim vodama i otpadnim muljevima. Novija strategija, koja je usvojena proteklih godina je Strategija niskougljeničnog razvoja naše zemlje za period od naredne dve decenije i sa projekcijama do 2050. Tu se otpadne vode prepoznaju i posmatraju iz ugla uticaja neprečišćenih otpadnih voda na emisiju gasova sa efektom staklene bašte. To je vrlo važno, jer je procenjeno da oko 60% emisija ovih gasova potiče od neadekvatnog odlaganje otpada a oko 40% potiče od neprečišćenih otpadnih voda.
Naša zemlje je potpisnica Pariskog sporazuma i međunarodna obaveza naše zemlje je da preduzimamo mere za ostvarivanje ciljeva postavljenih u tom dokumentu. Pored toga, vrlo je važan Program cirkularne ekonomije, gde se otpadne vode više ne tretiraju kao otpad nego kao moguća resursna baza, dakle, i otpadne vode i sami muljevi. Suočeni sa raznim izazazovima, ponalazimo resurse u različitim medijuma. Otpadne vode su bogate nutrijentima i prečišćavanjem dobijamo otpadni mulj koji se može koristiti u poljoprivredi kao biološko đubrivo a, prema podacima, čak oko 60 % đubriva uvozimo. Zavisni smo i od uvoza sirovina za hemijsku industriju, industriju papira i kartona, industriju stakla, kozmetičkih preparata itd. a ti potencijalni resursi su prepoznati i u muljevima i u otpadnim vodama”, istakla je dr Bečelić Tomin.
Mulj je vredan resurs
Dr Milene Bečelić Tomin smatra da je usvajanje Programa upravljanja otpadnim muljem za narednih deset godina vrlo važno, jer se mulj kod nas klasifikuje kao otpad, mada je on bogat resurs koji se može koristiti u poljoprivredi, za dobijanje energije… Takođe, može da se nakon tretmana skladištiti kao izvor fosfora koji je danas kao sirovina procenjen da je pod velikim rizikom. Usvajanje programa je važno i za operatere u javno-komunalnim preduzećima koja upravljaju tom vrstom otpada, jer se on trenutno prilično nekontrolisano odlaže, a važan je i u nekoj našoj daljoj viziji primene cirkularne ekonomije u ovoj oblasti.
Dragana Tomašević Pilipović, takođe sa Departmana za hemiju, biohemiju i zaštitu životne sredine PMF-a kaže da ljudi nisu ni svesni koliko sediment ima uticaj na vodene ekosisteme .
“Kod nas u zemlji se mahom sediment zapravo samo izmuljuje i odlaže u određene kasete, odnosno deponije, ali dosta toga se odlaže na obale. Neiskorišćavanje sedimenta je jako loše, pogotovo kada pogledamo da se u svetu maksimalo koristi svaki resurs koji ima potencijal a otpadni mulj to ima. U Japanu 90% sedimenta, koji oni izvade iz vodenih ekosistema jer im smetaju pri plovidbi – ugrožavaju akumulacije, mogu da ugroze tretmane za pripremu vode za piće – oni iskoriste. Kroz model cirkularne ekonomije, koja je u svetu sad postala izuzetno popularna jer nam ponestaje prirodnih resursa, otpadni mulj možemo da koristimo s jedne strane kao zamenski materijal u izgradnji putnih nasipa ili u građevinskoj industriji, pošto sediment može da bude od peska, gline, šljunka…
On može da bude i primarni građevinski materijal, da se koristi u građevinskoj industriji i kao dopunski materijal a s druge strane, s obzirom na to da je bogat nutrijentima, može se koristiti i kao biološko đubrivo za zemljište. Poznato je da su u Egiptu nicala naselja uz reku Nil jer su sedimentom, koji je bio bogat nutrijentima, đubrili zemljište i uzgajali biljke. To je bilo neko drugo vreme kada taj sediment nije bio toliko zagađan. Danas imamo Veliki bački kanal koji je pun mulja, ali koji je zagađen i ukoliko se taj sedimenti izvadi iz rečnog korita i ostavi na površini zemlje, može imati negativan uticaj na zdravlje ljudi i životnu sredinu a može I da se iskoristi samo ako se tretira”, dodaje Dragana Tomašević Pilipović.
Veliki bački kanal, foto: Vode Vojvodine
U Velikom bačkom kanalu, godišnje se stvori oko 600 hiljada metara kubnih mulja, nivo vode je nizak i upotreba hidrosistema je ugrožena. Sediment je zagađen i on se kvalifikuje kao otpad. Prema našoj zakonskoj regulative, ukoliko samo jedan od polutanata, odnosno zagađivača prekorači graničnu vrednost, moramo da ga smatramo kao otpad. No, ni to danas nije problem jer postoje tehnologije za prečišćavanje sedimenta i on se može ponovo koristiti.
“Na Prirodno-matematičkom fakultetu u Novom Sadu, u naučnim istraživanjima koristimo razne tehnologije i takav sediment, kada ga tretiramo, možemo dalje da se koristiti. To je zapravo i cilj. Kada pogledate bilo gde u svetu, nigde više nije poenta da nešto tretirate i da ga opet sklonite na stranu, nego da dobijemo materijal koji može da se ponovo koristi”, istakla je Dragana Tomašević Pilipović.
Naučnici sa Departmana za hemiju, biohemiju i zaštitu životne sredine Prirodno-matematičkog fakulteta u Novom Sadu, koji rade istraživanja na tu temu očekuju da će cirkularni pristup upravljanja otpadnim muljem, nakon donošenja Programa, biti iskorišćen kao vredan resurs i kod nas.
Razne upotrene otpadnog mulja
Korišćenje otpadnog mulja iz komunalnih otpadnih voda je važan aspekt upravljanja otpadom i, tom prilikom, neophodno je poštovati odgovarajuće standarde i propise u vezi sa zaštitom životne sredine i zdravlja ljudi. Mulj iz otpadnih voda može se kroristiti i za:
Kompostiranje: Otpadni mulj se može kompostirati zajedno sa organskim materijalom, kao što su stabljike biljaka, lišće ili piljevina. Kompostiranje omogućava pretvaranje mulja u hranjivi materijal koji se može koristiti kao prirodni đubrivo u poljoprivredi ili hortikulturi.
Recikliranje u cementu: Otpadni mulj se može koristiti kao sirovina u cementnoj industriji. Proces recikliranja mulja uključuje sušenje i paljenje, kako bi se pretvorio u pepeo, koji se zatim koristi kao zamena za tradicionalne sirovine u proizvodnji cementa.
Za dobijanje energije: Otpadni mulj se može koristiti kao izvor bioenergije. Kroz proces anaerobne digestije, mikroorganizmi razgrađuju mulj i proizvode biogas, koji može biti korišćen za proizvodnju električne ili toplotne energije. Pritom se dobija i digestat koji se može koristiti kao đubrivo.
Dehidrataciju i skladištenje: Otpadni mulj se može dehidrirati kako bi se smanjila njegova vlažnost, a zatim skladištiti na odgovarajući način. Ovo omogućava kasnije korišćenje mulja u drugim industrijskim procesima ili za energetske svrhe.
Lajkujte EkoVest na Facebooku
Zapratite EkoVest na Twitteru
Tekst: Dragana Ratković
Foto: GettyImages
Share this: