Odavno je poznato da naša planeta nema neograničene prirodne resurse i energiju koji se koriste za proizvodnju robe, kao i da prostori za odlaganje otpada, kojim smo bukvalno „preplavljeni“, takođe nisu neograničeni. Prisustvo čoveka na planeti svakako ima svoju „cenu“. Ostavljamo svoj otisak kada je u pitanju životna sredina. Nedavni tragični događaji, nastali usled poplavnih talasa u Valensiji (Španija) i Jablanici (Federacija BiH), upozoravaju nas da priroda „uzvraća udarac“ čoveku koji je neprestano devastira i „izbacuje” iz ravnoteže.
Polja psenice u Vojvodini
Kao sinonim za beskrajna žitna polja i region u kome je osnovna delatnost poljoprivreda, AP Vojvodina, satkana od živopisno koloritnih njiva koje život znače do industrijskih zona, pa preko urbanih zajednica, obrazovnih ustanova i državnih institucija danas je, kao i mnogi drugi regioni, suočena sa starim-novim problemima – kako od iskorišćenog proizvoda (otpada) doći do nove upotrebne vrednosti.
Želja da otpad postane resurs
Zagađenja i neefikasno upravljanje resursima godinama opterećuju Srbiju, a poslednjih decenija AP Vojvodina gradi novi model razvoja zasnovan na održivosti. Želja da otpad postane resurs, da cirkularna ekonomija konstantno funkcioniše, da se reciklira više, uz otvaranje novih „zelenih radnih mesta“, polako dobija na značaju. Danas, pojam cirkularne ekonomije nije samo teorijski koncept u Vojvodini. Ona postaje praksa koja menja segmente društva, od poljoprivrede i industrije do obrazovanja i kulture.
Proizvedena roba će se u nekom trenutku nakon iskorišćenja baciti, a dosadašnja praksa po linearnom modelu ekonomije „uzmi, napravi, baci“, samo govori o nama da smo skloni da smatramo da prirodnih resursa i energije ima u neograničenim količinama i po povoljnim cenama. Konzumerizam je danas sasvim sigurno uzeo maha. Naviknuti smo na to da stvari brzo propadaju i da ih brzo zamenjujemo. Takav stil života ostavlja posledice po životnu sredinu i nas same.
Karl Burkart, zamenik direktora „One Earth” naučnog programa, koji podržava akademske institucije i nevladine organizacije koje rade na nauci o klimi i energiji, očuvanju biodiverziteta i održivim sistemima ishrane, definisao je zelenu ekonomiju kroz šest stubova održivosti: 1) Obnovljivi izvori energije; 2) Zelena gradnja; 3) Održivi transport; 4) Upravljanje vodnim resursima; 5) Upravljanje otpadom; 6) Upravljanje zemljištem − a sve u nameni da ekonomija postane ekološki odgovornija i naprednija uz stvaranje pozitivnog uticaja na društvo i životnu sredinu.
Obnovljivi izvori energije
U Vojvodini je sasvim sigurno postignut veliki napredak na ovom polju u odnosu na desetak godina unazad. Doskoro su bila poznata svega tri biogasna postrojenja u Srbiji, i to u Blacu, Vrbasu i Čurugu, a danas ih u Vojvodini ima daleko više. U opštini Kovin, u naselju Mramorak, izgrađena je elektrana na biogas i biogasno postrojenje sa instaliranim električnim kapacitetom od 1 MW, gde se kao osnovno gorivo koristi biogas dobijen određenim tehnološkim postupkom iz čvrstog i tečnog stajnjaka, silaže kukuruza, ječma, raži i drugog povremenog otpadnog materijala – organskog i netoksičnog otpada. U opštini Kovačica, u Crepaji, izgrađena je elektrana na biogas istog kapaciteta. Neka većeg, a neka manjeg kapaciteta, biogasna postrojenja i elektrane izgrađene su i u opštini Zrenjanin, u naseljima Lukićevo i Botoš, u opštini Alibunar, u Ilandži, Čurugu, Vrbasu, u opštini Bačka Topola, u naseljima Stara Moravica i Novo Orahovo, u opštini Žitište u naselju Čestereg, potom u opštinama Sečanj, Bačka Palanka, Sombor u naselju Svetozar Miletić, u opštini Stara Pazova, u opštini Bač, u opštini Čoka u naselju Padej, u opštini Kanjiža u naselju Martonoš.
Odvozenje balirane slame-potencijalni energent za biogas
Instalirani kapaciteti ovih biogasnih postrojenja i elektrana kreću se od 1 do 4 MW. Ono što je za njih karakteristično je da se sva ova biogasna postrojenja snabdevaju biološkim otpadom. Proizvod koji se dobija je biogas, što je zapravo gas s velikom količinom metana u sebi i on nastaje fermentacijom organskih supstanci koje su ubačene u digestorske stanice. Na ovaj način, dobija se energent (biogas) a ne povećava se količina ugljen-dioksida u atmosferi. Biogas prečišćen do nivoa čistoće za gasovod, naziva se prirodni gas. Potencijalnih sirovina za biogasna postrojenja u Vojvodini svakako ima. Na proizvedenih deset tona kukuruza, otpada otprilike 50 tona silaže za proizvodnju biogasa, uz napomenu da se energetska vrednost uvećava ako se kao silaža koriste usitnjeni ostaci biljke u odnosu na celu.
Na ovaj način dolazi se do energije iz resursa koji se kontinuirano dopunjuju. Ono što je nekada bio otpad – spaljivan ili zakopavan u zemlji – sada postaje sredstvo za dobijanje čistije energije, dok Vojvodina uzima ono što je priroda već dala i produžava njen životni ciklus.
Koncept zelene ekonomije, kao model, podrazumeva reciklažu i vraćanje u upotrebu svih materijala iz otpada u privredu i u energetske svrhe.
Većina vetroparkova u Banatu
Vetar, sunčeva svetlost, kiša i geotermalna energija, samo su potencijalna obnovljiva „izvorišta“ energije koja su svuda oko nas. Prizori vetrogeneratora po mnogim evropskim državama i morima koje smo do skoro zamišljali i u našoj zemlji, postali su stvarnost, bar što se tiče kopna. U Srbiji imamo devet vetroparkova od kojih je većina u Banatu, u Vojvodini. Snaga vetra se na ovaj način najefikasnije koristi za proizvodnju električne energije. Vetropark u Kovačici, u jednom od najvetrovitijih područja u Vojvodini, sastoji se od 38 vetroturbina pokretanih snagom vetra, a ona je na ovom području najveća, i može se najefikasnije iskoristiti. Vetrogeneratori imaju instaliranu snagu od 104,5 MW i priključeni su na elektroenergetski prenosni sistem. Po dostupnim informacijama sa sajta vetroparka u Kovačici, svaka turbina proizvodi 2,75 MW električne energije i one godišnje proizvode 298.000 MWh električne energije, što može da snabdeva 68.000 domaćinstava, pri čemu se smanjuje emisija CO₂ za 250.000 tona na godišnjem nivou.
Vetropark u Banatu
Kada se vetar kreće brzinom od 3 m/s u nivou rotora, vetrenjača počinje da proizvodi električnu energiju, a pri brzini od 11 m/s ona proizvodi nominalnu snagu. Iskorišćavanje snage vetra kao obnovljivog izvora energije u proizvodnji električne energije je najveći značaj svakog vetroparka, pri čemu nema emitovanja štetnih gasova u atmosferu i posledično stvaranja efekta staklene bašte i negativnih klimatskih promena. Na ovaj način se doprinosi smanjenju zavisnosti od proizvodnje električne energije upotrebom fosilnih goriva koja su u nestajanju.
Pored vetroparka u Kovačici, na teritoriji opštine Alibunar u južnom Banatu, nalazi se vetropark sa 21 turbinom koje mogu da proizvedu 42 MW električne energije, na šta utiču temperatura i gustina vazduha, brzina vetra i rotora kao i prečnik rotora. Takođe, vetroparkovi su postavljeni u Kuli i u Zagajici i Izbištu kod Vršca, u Mramorku kod Kovina, a u planu je izgradnja još osam vetroparkova kod Pančeva.
Pitanje zelene gradnje
U Vojvodini ovo pitanje predstavlja deo šire inicijative za održivi razvoj čiji je cilj smanjenje negativnog uticaja građevinskog sektora na životnu sredinu. U arhitektonskim i građevinskim projektima primenjuju se energetski efikasne tehnologije koje se odnose na primenu i sigurnost prirodnih i recikliranih materijala pri čemu se vodi računa o upravljanju i očuvanju resursa poput vode i energije. Ključni elementi kao što su termoizolacija zgrada upotrebom materijala koji smanjuju gubitke energije, solarni paneli i biomasa za proizvodnju energije, ugradnja sistema za sakupljanje i filtriranje kišnice – samo su neki od primera koji imaju sve širu primenu u modernoj gradnji.
Foto: Schneider Electric
Novosadska zgrada kompanije „Schneider Electric“, koja je globalni lider u digitalnoj transformaciji upravljanja energijom, dobitnik je prestižnog sertifikata po pitanju zelene gradnje. Zgrada poznata kao „InGrid“, dobila je prestižni Platinum LEED sertifikat. Naime, staro zdanje proizvodne hale „Novkabela“ rekonstruisano je i transformisano u savremeni poslovni objekat po rešenjima same kompanije, koji se odlikuje neutralnim ugljeničnim otiskom. Ova savremena zgrada, za potrebe grejanja, hlađenja i ventilacije, koristi električnu energiju proizvedenu iz sopstvene solarne energane koja funkcioniše uz 1.500 m² solarnih panela. U pojedinim mestima po Vojvodini krenulo se sa energetskim sanacijama škola i bolnica.
Koncepcija održivog transporta
Jedan od segmenata održivosti, koja ima za cilj zaštitu ekosistema, klime i prirodnih resursa, zasniva se na upotrebi električnih-prihvatljivih motora u saobraćaju kao i unapređenje života kroz ekološki prihvatljive metode prevoza. U Planu razvoja AP Vojvodine od 2023-2030. godine, kroz cilj 7 – Unapređen ekološki, održiv i integrisan transportni sistem Vojvodine s razvijenim sistemima pametnog upravljanja, definisani su ciljevi razvoja putne infrastrukture, pri čemu se naglašava razvijanje kvalitetne, pouzdane, održive i otporne infrastrukture, uključujući regionalnu i prekograničnu putnu infrastrukturu. U meri 7,4 Plana, pojašnjeno je razvijanje ekološkog, pametnog i održivog saobraćajnog sistema, u kome se govori o unapređivanju kvaliteta javnog prevoza kroz nekoliko aspekata, poput obnavljanja voznog parka, uvođenjem autobusa koji za pogon koriste CNG ili električnu energiju te se na taj način direktno utiče na smanjenje negativnog uticaja na životnu sredinu.
U Novom Sadu inače na nekoliko gradskih linija saobraća, sada već godinu dana, deset autobusa na električni pogon i prevozi građane, kao i znatan broj na CNG. Mreža biciklističkih staza i infrastrukture razvijena je u mnogim gradovima Vojvodine, a najrazvijenije su u Novom Sadu i Subotici, a postoji i mreža koja povezuje veće gradove i prigradske sredine. U okviru IPA projekata prekogranične saradnje s Mađarskom, u Subotici se realizuje treći po redu „Opti-bajk“ projekat u saradnji sa Tompom (Mađarska), gde će biti izgrađeno 1,5 km novih staza, dok je u prethodna dva, Subotica dobila 9,4 km staza. Međunarodne biciklističke rute poput „EuroVelo 6“, „Euro Velo 11“ i „Euro Velo 13“, koje prolaze kroz Vojvodinu-Srbiju, promovišu zeleni transport i turizam. Inače, Republika Srbija subvencioniše kupovinu novih električnih vozila. Zeleni transport u Vojvodini je ključan za smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte i poboljšanja kvaliteta života.
Tekst i foto: Miloš Ćirković
NAPOMENA
Ovaj tekst je nastao u okviru projekta „Cirkularna ekonomija za zeleniju Vojvodinu“, koji je sufinansiran iz budžeta Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama na Konkursu za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2024. godini.
Stavovi izneti u podržanom projektu nužno ne izražavaju stavove Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama.
Lajkujte EkoVest na Facebooku
Zapratite EkoVest na Twitteru
Share this: