Dok urbana ekologija nije dobila na značaju, ni sama urbana područja nisu tretirana kao područja koja imaju ekološke vrednosti. Međutim, sve više, ne samo naučnici već i građani postaju svesni da u stvari delimo dom, stanište sa ogromnim brojem mikroorganizama, biljaka i životinja, istih onih kojima smo zauzeli teritorije. Pojedina prirodna ili poluprirodna staništa u gradovima su prostor koji nastanjuju čak i neke retke vrste, ugrožene i zaštićene. Specifičnost gradskih ekosistema je još i suživot vrsta ili podvrsta koje u “prirodnom” okruženju ne koegzistiraju zajedno. Uz to, u gradovima živi sve više ljudi, tako da je sve evidentnije da su gradovi sve više staništa i svih ostalih vrsta. Urbano baštovanstvo je pravi primer za to…
Kako podržati raznolikost biodiverziteta
Čovek je svojim aktivnostima modifikovao područja na kojima je podizao gradove, a daljom potrebom da ih “uređuje” doneo mnoge strane, invazivne vrste. Iza čovekovog (ne)delovanja ostaju mnoga devastirana i degradirana staništa i prekinuti prirodni ekosistemi, a razvijeni naturalizovani i invazivni. Gradovi su u stvari kombinacije u prirodi nespojivih živih bića i neodrživih odnosa koji, međutim, u gradovima opstaju i podržavaju život. Samo se u jednom danu zagledajte oko sebe, primetićete mnoštvo organizama koji čekaju da ih upoznamo.
Kako mi kao građani možemo podržati tu raznovrsnost biodiverziteta i koliko je to za naš život značajno? Postoji puno načina kojima možemo da pomognemo prirodi u našem gradu. A pomažući prirodi, pomažemo sebi. Gradovi u kojima ima više prirode su lepši, manje opterećeni bukom, u njima je vazduh čistiji, vrućine podnošljivije, a kanalizacija manje opterećena nakon padavina.
Urbano baštovanstvo u Evropi
Urbano baštovanstvo u Danskoj; foto: Majda Adlešić
“Svako od nas, pojedinačno, može dati doprinos, ali samo udruženi možemo menjati život nabolje u gradu u kom živimo. Urbane bašte su se već pokazale kao dobro rešenje u sve više gradova širom sveta, kako u Americi tako i u Rusiji. Ideja gradskih vrtova je da se zapuštene površine, uz saglasnost onih koji njome raspolažu, iskoriste za gajenje voća, povrća, cveća, začinskih i drugih biljaka. U gradovima ima dovoljno javnog prostora koji se može koristiti kao zajednički ili podeliti na manje parcele, koje se daju u zakup. Ima mnogo primera iz raznih gradova širom sveta koji su u tome uspeli.
Inače, u Berlinu, koji je jedan od vodećih gradova ovakvog životnog stila, u redu za zemljište za baštu 2019. čekalo je oko 12.000 ljudi. Strateški gledano, pored upotrebne vrednosti i negovanja zelenih površina, gradske bašte snižavaju emisiju štetnih gasova. Otuđili smo se, a zahvaljujući baštama ljudi se druže, ali i vraćaju prirodi. To je već trend u većim svetskim gradovima u zemljama poput Italije, Španjie, Nemačke ili Francuske – gde ljudi biraju radije da odu u baštu nego u šetnju. U Dortmundu, nemačkoj saveznoj državi Severna Rajna-Vestfalija, gajenje povrća bila je šansa za mlade sa teškoćama u razvoju. I evo, više od 20 godina oni s uspehom proizvode biljke po principima organske poljoprivrede i isporučuju okruženju ili prodaju u lokalnim piljarama. Naruku urbanim baštovanima ide i nagrada ‘Zelene prestolnice Evrope’ koja je ustanovljena 2010. godine, s ciljem da se poboljša kvalitet života u gradovima, kao i zaštita životne sredine. Još jedan cilj jeste da pored podsticanja na kvalitetniji i održiviji način života u gradovima, sam plan bude dugoročan i pored toga istakne važnost lokalne zajednice”, čuli smo od novinarke “Politike” i autorke knjige “Bašta u saksiji” Slavice Stuparušić.
Bitna uloga – smanjenje ekološkog otiska
Urbano baštovanstvo prepoznajemo kao proizvodnju, preradu i distribuciju hrane u urbanim, gradskim i prigradskim područjima. Može obuhvatati više tipova proizvodnje, osim samog baštovanstva, prisutna je i proizvodnja malih životinja i riba, manjih šumskih zasada ili šumskog vrtlarenja, kao i urbano pčelarstvo. Ovaj model baštovanstva je sredstvo lakšeg pristupa lokalnoj proizvodnji hrane ali ima i izrazit sociološki i obrazovni aspekt. Pored smanjenja siromaštva i gladi, jača se zajedništvo i sama zajednicam, bilo porodica ili bilo koja druga, biva jača kao jedinica društva.
Veoma važna uloga je i smanjenje ekološkog otiska, jer se lokalnom proizvodnjom hrane skraćuje transport i uvoz i sve što oni donose kao uticaj na životnu sredinu. Urbano baštovanstvo takođe, uključuje različite skupine ljudi, često i marginalizovane ili osetljive po različitim osnovama. U ciljeve održivog razvoja po Agendi 2030 spadaju upravo i svi benefiti koje donosi urbano baštovanstvo. Participativni postupci kojima se podstiče multifukncionalna upotreba zemljišta, raznolikost učesnika u procesima, kao i prostorne i vremenske interakcije među ljudima, omogućavaju da se maksimalno iskoristi potencijal urbanog baštovanstva.
Beograd sa najviše potencija za razvoj urbanih bašti
Važno je uočiti razliku između urbanog baštovanstva i urbane poljoprivrede. Urbano baštovanstvo nema za cilj veliki privredni učinak, naprotiv, on je jako nizak jer se radi o proizvodnji manje količine hrane, ali su ostali efekti veoma izraženi.
Beograd kao najveći grad ima najviše potencijala ali i najveće potrebe za urbanim baštovanstvom. Studenti Šumarskog fakulteta u Beogradu istraživali su stavove građana tri beogradske opštine u vezi sa mogućnošću razvojа urbanih bašta u njihovim zajednicama.
Minijaturni plastenik instaliran u urbanoj bašti; foto: GetyImages
Više od polovine žitelja beogradskih opština Novi Beograd, Rakovica i Palilula smatra da je pokretanje baštenske zajednice u njihovoj opštini dobra ideja. A čak 56 odsto ispitanika je zainteresovano za iznajmljivanje sopstvene parcele u okviru baštenske zajednice.
S tim u vezi, pokrenuta je građanska inicijativa za baštenske zajednice „Baštalište“. Osnovni cilj ove građanske inicijative je promocija koncepta gradskih baštenskih zajednica, osnivanje i upravljanje zajedničkim gradskim baštama u Srbiji i zagovaranje sistematskog uključivanja gradskih bašta u lokalne urbanističke planove. Dobrobiti koje donose baštenske zajednice su: ekološki – očuvanje i uspostavljanje novih zelenih površina; smanjenje zagađenja; poboljšanje kvaliteta vazduha; smanjenje uticaja klimatskih promena. Zatim ekonomski: podsticanje lokalne ekonomije; doprinos ostvarivanju prehrambene nezavisnosti građana i građanki. Veoma važne su i socijalne i zdravstvene dobrobiti: podsticanje društvene interakcije i lokalnih inicijativa; smanjenje kriminala; edukacija populacije, posebno najmlađe u vezi sa zdravim i održivim životnim stilovima; poboljšanje kvaliteta života u gradu.
U Novom Sadu egzistira „Baštologija” koja je usmerena na edukaciju dece u školama i podizanje školskih bašta ali mentorski rad sa svima koji su zainteresovani da uđu u svet baštovanstva i njegovu šarolikost.
Zajedničko gajenje hrane
Odličan primer su i društvene (community) bašte u Pragu koje okupljaju ljude oko zajedničkog gajenja hrane. U jednom zatvorenom ciklusu – od proizvodnje rasada do gotove hrane, okuplja se veliki broj ljudi. Veoma je izražen efekat socijalizacije koji je, u tako velikim gradovima, jedan od najjačih motiva za ljude.
MetroFarm, Prag; foto: Majda Adlešić
MetroFarm je jedan od odličnih primera. Ova izuzetna bašta nalazi se na Carskom ostrvu, koje je sa kopnom povezano preko tri mosta. Najpoznatije je po tome da se tu nalazi postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda koje čini veći deo ostrva. Pored zone tretmana, postoji i deo zelenila. I jedan, ne tako veliki deo, zauzima društvena bašta (community garden) MetroFarm, projekat zajednice fokusiran na stočarstvo i očuvanje prirode, spašavaju ugroženih vrsta životinja i insekata. Svima koji pokažu interesovanje, dozvoljeno je da se uključe u proizvodnju hrane i negu pejzaža. Poljoprivredni pejzaž, koji okružuje MetroFarm, više ne služi samo za proizvodnju hrane, već i podržava biodiverzitet, zadržava vodu u pejzažu, fiksira ugljen-dioksid i druge gasove staklene bašte u zemljištu i biljkama, i služi za opuštanje i odmor stanovnika. To stvara nova radna mesta koja omogućavaju socijalno uključivanje. Koristeći organski uzgojen krompir, paradajz ili salatu, pokušavaju da promene svet i sebe. A Prag čine održivijim gradom.
Lajkujte EkoVest na Facebooku
Zapratite EkoVest na Twitteru
Tekst: Majda Adlešić
Foto: GettyImages
Share this: